Küresel ve Yerel Perspektiften “Köleye Ne Ceza Verilir?” Sorusu
Merhaba sevgili okur, birlikte biraz derinleşmeye ne dersin? Bu yazıda öyle bir soruya bakacağız ki—“Kölelik” kavramı klasik anlamda artık çoğu ülkede yasaklanmış olsa da; hâlâ farklı biçimlerde varlığını sürdürüyor. Biz de bu çerçevede “Köleye ne ceza verilir?” sorusunu, hem tarihsel hem küresel hem de yerel (Türkiye) perspektiflerden irdeleyeceğiz. Kendi bakışını, deneyimlerini ya da düşündürdüklerini paylaşmak istersen — yorumlara bekliyorum.
Kölelik ve ceza: tarihsel arka plan
Eskiden bir insan “köle” statüsünde sayıldığında, yani zorla çalıştırılan, mülkiyeti devri söz konusu olan ya da özgürlüğü bağlamında ciddi kısıtlamaya maruz kalan biri olduğunda, “ceza” sistemi de oldukça farklıydı. Örneğin, Code Noir (Fransa’nın koloni döneminde çıkarılmış kölelik kanunu) kaçan köleye önce kulak kesme, ardından topuk kemiği kırma, sonrasında ölüme kadar varan cezalar öngörüyordu. ([Vikipedi][1]) Bu tür cezaların amacı, köle olmanın “uygun” olduğu bir sistemde itaatsizliği caydırmaktı.
Zamanla, modern insan hakları anlayışı, uluslararası sözleşmeler ve hukuk sistemi sayesinde kölelik statüsünün yasal kabulü kalktı. Örneğin, kölelik yasağı uluslararası hukukta “jus cogens” yani üst norm olarak kabul edilmiş durumda. ([The Open University][2]) Yani artık sorulması gereken: Köle veya eşdeğer durumda zorla çalıştırılan bir kişi için ceza mı verilir, yoksa mağdur korunur mu? Ve “köleye ceza” ifadesi hangi bağlamda anlamlı?
Küresel perspektif: modern kölelikte ceza ve korunma
Dünya genelinde “kölelik” artık açıkça “köle sahibi” üzerinden değil, zorla çalıştırma, borç esareti, insan ticareti gibi biçimlerle var. ([Michigan Journal of International Law][3]) Bu bağlamda ceza sistemleri iki yönlü(devre giriyor):
Zorla çalıştırma suçu işleyen kişi/kişiler için cezai yaptırımlar. Örneğin, International Criminal Court (UCM) bürosu “Slavery Crimes” (kölelik suçları) politikası yayımlamış durumda. ([icc-cpi.int][4])
Mağdur konumundaki kişilerin cezalandırılmaması, aksine korunması, mağduriyetin giderilmesi için adımlar atılması. Uluslararası standartlarda bu net: köle konumundaki kişi cezalandırılmaz. ([ohchr.org][5])
Dolayısıyla küresel ölçekle bakarsak, “köleye ne ceza verilir?” sorusu yanlış bir yönelimi içeriyor olabilir; doğru soru “köleleştirmeye ya da zorla çalıştırmaya ne ceza verilir?” ya da “mağdurun nasıl korunması gerekir?” yönünde.
Ülkeler arasında farklı algılar bulunduğunu da belirtmek gerekiyor: Bazı toplumlarda tarihsel olarak kölelik doğal karşılanmış, ceza veya yaptırım sistemi de onun üzerine kurulmuştu. Bugün ise bu norm değişti ama uygulamada hâlâ boşluklar, farklı kültürlerde dirençler var.
Yerel perspektif: Türkiye bağlamında ne durum?
Türkiye özelinde de durum oldukça dikkat çekici. Ülkemizde modern kölelik ya da zorla çalıştırma riski yüksek görülüyor; örneğin Walk Free’nin “Modern Slavery in Türkiye” raporuna göre, Türkiye Avrupa ve Orta Asya bölgesinde en yüksek prevalansa sahip ülkeler arasında. ([Walk Free][6])
Ceza hukuku açısından bakarsak:
Turkish Penal Code’nun (TCK) 80. maddesine göre insan ticareti işlenmesi durumunda 8‑12 yıl gibi cezalar öngörülüyor. ([mfa.gov.tr][7])
Zorla çalıştırma, özgürlükten yoksun bırakma gibi suçlar için 6 ay‑3 yıl arasında hapis cezası hükümleri mevcut. ([cms.law][8])
Bu durumda, yerel olarak “köle durumundaki kişiye ceza”dan ziyade, onu köle veya zorla çalıştırılmış statüsüne sokan kişilere ceza veriliyor. Mağdurun cezalandırılması değil, korunması gerekiyor. Ancak uygulamada mağdurun kimliği, göçmen olması, kayıt dışı işçi olması gibi etkenler nedeniyle çoğu zaman yeterli koruma sağlanamıyor. Bu da kültürel ve toplumsal dinamikleri önemli kılıyor.
Kültürel ve toplumsal algılar: Evrensel dinamiklerle etkileşim
Farklı kültürlerde “kölelik”, “kulluk”, “bağımlılık” kavramları birbirine yakın ama aynı değil. Bazı kültürlerde tarihsel olarak kölelik kabul edilmiş, diğerlerinde “kişisel özgürlük” ön planda olmuş. Örneğin, Afrika’da kölelik kurumunun ortadan kalkması Avrupa merkezli bir anlatı ile anlatılsa da, bağımsız Afrika aktörleri ve kurumları da kendi süreçlerini yönetmiş. ([Cambridge University Press & Assessment][9])
Bu yüzden ceza ve yaptırım sistemi de kültürel bağlamdan etkileniyor: Toplumun hangi davranışı “ceza gerektiren suç” olarak tanımladığı, mağdur‑fail arasındaki algı, devletin koruma kapasitesi ve hukuki kültürü önemli.
Aynı zamanda küresel normlar (BM sözleşmeleri, ILO sözleşmeleri) yerel hukukla buluştuğunda uyum sorunları yaşanabilir. Türkiye bağlamında olduğu gibi: sözleşmeler var ama uygulama, mağdur tanıma, güçlendirme seviyesi farklı. Ayrıca, göçmen işçiler, kadınlar, çocuklar gibi gruplar ayrı bir hassasiyet taşıyor—bu, yerel dinamiklerin evrensel normlarla nasıl iç içe geçtiğini gösteriyor.
Bir diğer önemli nokta: Ceza sistemi tek başına yeterli olmuyor. Koruma mekanizmaları, sosyal yardım, eğitim, farkındalık önem kazanıyor. Çünkü köleliğe götüren süreçler ekonomik, sosyal, kültürel kökenli olabiliyor.
Sonuç ve tartışmaya davet
Özetle:
Köle veya köle benzeri statüye sokulan kişilere ceza verilmesi değil — bu statüye sebep olanlara ceza verilmesi hukuk açısından doğru yön.
Küresel düzeyde, kölelik yasağı bir norm ve devletlere düşen sorumluluklar var (ceza, mağdur koruma) .
Yerel düzeyde (Türkiye) ceza hukuku hükümleri mevcut, ama uygulama ve koruma mekanizmaları güçlendirilmeli.
Kültürel ve toplumsal dinamikler bu konunun anlaşılmasında kritik: sadece yasal düzenleme yeterli değil, algılar, kurumlar ve pratikler de değişmeli.
Şimdi sizinle bir soruyla bitirmek isterim: Sizce yaşadığınız ya da tanıklık ettiğiniz bir iş‑yaşam durumunda “zorla çalıştırma” veya “kaldırılamamış bağımlılık” hissi oluştu mu? Bu bağlamda nasıl bir ceza‑koruma mekanizması olmalıydı? Yorumlarda paylaşırsanız çok sevinirim.
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Code_Noir?utm_source=chatgpt.com “Code Noir”
[2]: https://www.open.edu/openlearn/society-politics-law/modern-slavery/content-section-2?utm_source=chatgpt.com “Modern slavery: 2 Prohibition of slavery – an international law …”
[3]: https://www.mjilonline.org/international-treaty-law-modern-slavery/?utm_source=chatgpt.com “International Treaty Law & Modern Slavery”
[4]: https://www.icc-cpi.int/sites/default/files/2024-12/policy-slavery-web-eng.pdf?utm_source=chatgpt.com “POLICY ON SLAVERY CRIMES – International Criminal Court”
[5]: https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-slavery/international-standards?utm_source=chatgpt.com “International standards | OHCHR”
[6]: https://www.walkfree.org/global-slavery-index/country-studies/turkiye/?utm_source=chatgpt.com “Modern slavery in Türkiye | Walk Free”
[7]: https://www.mfa.gov.tr/turkiye-on-trafficking-in-human-beings.en.mfa?utm_source=chatgpt.com “Türkiye on Trafficking in Human Beings – Ministry of Foreign Affairs”
[8]: https://cms.law/en/int/expert-guides/cms-expert-guide-on-human-rights-and-forced-labour/turkiye?utm_source=chatgpt.com “Expert Guide on Human Rights and Forced Labour in Turkiye”
[9]: https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/47A74EA1672DB9EF11881137DB43796A/S0738248023000585a.pdf/abolition_of_slavery_in_africas_legal_histories.pdf?utm_source=chatgpt.com “The Abolition of Slavery in Africa’s Legal Histories”